Toegevoegde informatie bij een afbeelding in ‘Kerk in niemandsland’ (1)
Onlangs bezochten mijn vrouw en ik Deventer. We kwamen o.a. terecht in de monumentale bergkerk. In plaats van kerkdiensten worden er concerten en tentoonstellingen gehouden en zijn er boeken en schilderijen te koop. We besloten het boek ‘Een wereld van verschil’ te kopen, omdat er Havelter monumenten in besproken worden: Overcinge, de kerk en de beide hunebedden. Was dit boek eerder in de handel geweest dan ‘Kerk in niemandsland’, dan had veel van wat volgt daarin een plekje gekregen. Hopelijk doet het u een plezier er via enkele Contactbladen iets van te weten te komen.
Uit de titel ‘Een wereld van verschil’, blijkt nog geen verband tussen ‘Kerk in niemandsland’ en dit boek. Dat verandert bij het lezen van de ondertitel. Die luidt ‘een tekenreis door Nederland in het spoor van Andries Schoenmaker, Cornelis Pronk en Abraham de Haen’. Laat nu het onderschrift bij de eerste afbeelding in ‘Kerk in Niemandsland’ (pag.8) luiden:
‘Een in 1732 door C. Pronk gemaakte pentekening van de kerk’! En midden op pag. 9 wordt de zin ‘De kerk en toorn staan een stuck weegs van het dorp af, wel omstreeks 400 roeden’,
Gevolgd door de woorden: ‘Dit zinnetje schrijft Andries Schoemaker’! Dat er verband is tussen de beide boeken kan nauwelijks beter worden aangetoond!
Vooral in de nummers 10 en 11 van de literatuurlijst bij ‘Kerk in niemandsland’ had ik best wel het een en ander gelezen over deze mensen. Maar de tekening van de kerk kreeg toch vooral een plaats in het boekje omdat het de oudste afbeelding van de Havelter kerk is. Wat die westerlingen ècht beoogden in dat verre Drenthe, besefte ik toen nog onvoldoende.
In de Inleiding op zijn boek (pag. 11-21) maakt de samensteller en vormgever Peter Paul Hattinga Verschure de titel van zijn boek duidelijk. Hij geeft daarin aan dat hij in 2008 dezelfde reis maakte als de zojuist genoemde mensen in 1732. Evenals zij, tekende ook hij op zijn reis! En voor zover mogelijk tekende hij 2 ¾ eeuw later (!) vanaf dezelfde plaats, dezelfde objecten als zijn voorgangers, zij het dat dit niet in alle gevallen kon. Of het object was inmiddels verdwenen, of de plaats waarvandaan destijds getekend werd, bleek onvindbaar.
De indeling van het boek is helder. Op de linker pagina’s staan de eenvoudige resultaten van de ‘tekenreis door Nederland’, die in 1732 gemaakt werd en op de rechter pagina’s staan, in dezelfde volgorde, de door Hattinga Verschure in 2008 gemaakte kunstwerken. En dat leverde ‘Een wereld van verschil’ op. Vandaar de titel van het boek!
Over een reis ‘naar verre oorden’.
‘Het was een goed gekozen tijdstip om in de vroege zomer te vertrekken: de dagen zouden lang zijn, zodat men bij daglicht goed kon opschieten. Bovendien waren ’s zomers de wegen het best begaanbaar. Men zou het minste last hebben van modderige wegen vol met kuilen en plassen. Hoogstens zou men wat hinder hebben van stuivend zand’.
Zo begint een ander boek dat ook in het teken van staat van de bewuste reis in 1732! Dat dit boek ‘Over de hobbelde bobbelde heyde’ heet, wijst er op dat reizigers destijds in ons land óók ’s zomers niet op keurig geplaveide wegen moesten rekenen.
Aan de hand van een drietal vragen, krijgt u de volgende keer informatie over de mensen die de reis maakten, over de plaatsen waar de reis heenging en over het doel van de reis.
Joos Wolters